[Agnes]

OpowieœÌ o Stanis³awowie i ulicach, których ju¿ nie ma


ByÂło, minĂŞÂło, zostaÂło w pamiĂŞci...
Ulica KamiĂąskiego


Kamiùskiego by³a, jest i bêdzie wa¿n¹, piêkn¹ ulic¹. Niezale¿nie od nazwy. Dziœ nosi imiê Iwana Franki, a wiêc patrona obecnej nazwy miasta, co równie¿ wskazuje na jej znaczenie. Ale to nie Franko, a dr Ignacy Kamiùski zrobi³ wiêcej dla tego miasta. Podniós³ je bowiem z popio³ów, zbudowa³ od nowa.
Ulica Burmistrza
28 wrzeÂśnia 1868 roku StanisÂławĂłw spÂłon¹³ do cna. ByÂła to najwiĂŞksza, straszna klĂŞska, jaka kiedykolwiek spotkaÂła miasto. SpaliÂł siĂŞ caÂły rynek i ratusz, spaliÂły siĂŞ najlepiej zabudowane ulice w centrum. Domy, przewaÂżnie drewniane, pÂłonĂŞÂły, jak zapaÂłki. W morzu ognia caÂłego ÂśrĂłdmieÂścia ocalaÂły tylko murowane koÂścioÂły oraz paÂłac Potockich. Po tym poÂżarze jednak staÂł siĂŞ cud. W ciÂągu 7 lat powstaÂł nowy StanisÂławĂłw. Miasto odbudowano nowoczeÂśnie, w ksztaÂłcie, ktĂłry do dziÂś moÂżna podziwiaĂŚ, z piĂŞknymi, murowanymi, piĂŞtrowymi kamienicami wzdÂłuÂż ulic ÂśrĂłdmieÂścia. To wtedy teÂż wybrukowano ulice, poÂłoÂżono trotuary i granitowe krawĂŞÂżniki oraz zainstalowano oÂświetlenie gazowe. Wszystko dziĂŞki energii Ăłwczesnego burmistrza - Ignacego KamiĂąskiego, ktĂłry byÂł rĂłwnieÂż posÂłem na Sejm Krajowy. To on zdobyÂł dla miasta poÂżyczkĂŞ w zawrotnej na owe czasy wysokoÂści pó³ miliona koron i uzyskaÂł ogromne ulgi podatkowe. Kiedy w 1875 roku do StanisÂławowa przyjechali na otwarcie wystawy przemysÂłowej moÂżni goÂście nie tylko z caÂłej Galicji, ale rĂłwnieÂż z obu stolic monarchii – Budapesztu i Wiednia, nie dostrzegli ÂśladĂłw gigantycznego poÂżaru. Od tego momentu teÂż StanisÂławĂłw podniĂłsÂł siĂŞ do trzeciego, po Krakowie i Lwowie, miasta Galicji. ByÂło to absolutnÂą zasÂługÂą burmistrza KamiĂąskiego, ktĂłry, niestety, dziÂś nie ma w StanisÂławowie swojej ulicy. Kraj lat dziecinnych...

Ulica KamiĂąskiego zaczynaÂła siĂŞ od SapieÂżyĂąskiej i biegÂła rĂłwnolegle do ulicy Trzeciego Maja w kierunku dworca kolejowego, aÂż do ulicy Romanowskiego. Zaraz na poczÂątku, po lewej stronie, prawie na rogu SapieÂżyĂąskiej, znajdowaÂł siĂŞ komisariat policji, a za nim – imponujÂący gmach straÂży poÂżarnej, z najwiĂŞkszÂą przezornoÂściÂą i chyba czuÂłoÂściÂą wzniesiony wÂłaÂśnie przez burmistrza KamiĂąskiego, w trosce o to, aby w przyszÂłoÂści szybko gasiĂŚ poÂżary. Przy samej ulicy znajdowaÂły siĂŞ odgrodzone wysokÂą siatkÂą od chodnika korty tenisowe, a za nimi – dwupiĂŞtrowy budynek straÂżakĂłw z ogromnymi garaÂżami na parterze. ChodziÂłem tam bardzo czĂŞsto razem z kolegami oglÂądaĂŚ stojÂące w pogotowiu przed garaÂżami lÂśniÂące w sÂłoĂącu czerwone wozy straÂżackie, ĂŚwiczÂących wspinanie siĂŞ na linach na specjalnÂą wieÂżyczkĂŞ straÂżakĂłw w srebrnych heÂłmach, a takÂże podziwiaĂŚ ubranych w nieskazitelnie biaÂłe stroje biegajÂących po kortach tenisistĂłw. Za stra¿¹ znajdowaÂł siĂŞ klasztor Urszulanek i prowadzone przez siostry gimnazjum ÂżeĂąskie, a potem za ulicÂą PeÂłesza – Kasa Chorych, gdzie pracowaÂł mĂłj Ojciec. Po lewej stronie, naprzeciw straÂży poÂżarnej, znajdowaÂło siĂŞ sanatorium zaprzyjaÂźnionego z nami doktora Gutta, a nastĂŞpnie – potĂŞÂżny, szary gmach wojskowy – dowĂłdztwo dywizji piechoty i brygady kawalerii, zaraz potem – malutki domek rejonowej komendy uzupeÂłnieĂą, wylot ulicy Koszarowej i tyÂły ogromnych koszarĂłw 48 puÂłku piechoty. JuÂż z nagromadzenia tych ró¿nych instytucji i atrakcji wynikaÂło, Âże KamiĂąskiego jest bardzo waÂżnÂą ulicÂą. Dla mnie natomiast byÂła ona waÂżna jeszcze z innego powodu. Na KamiĂąskiego bowiem mieszkaÂł mĂłj ojciec chrzestny – Romuald DÂąbrowski. Emerytowany wprawdzie, ale prawdziwy generaÂł Wojska Polskiego.

[Agnes]

Keresztapa - Ojciec chrzestny - Romuald DÂąbrowski
PaĂąstwo DÂąbrowscy mieszkali w piĂŞtrowej kamienicy na KamiĂąskiego, 5. Mieli piĂŞkne mieszkanie, ktĂłre zajmowaÂło caÂłe pierwsze piĂŞtro. DokÂładnie pamiĂŞtam to mieszkanie, bo bardzo czĂŞsto wraz z moimi rodzicami tam bywaÂłem. Moim ulubionym miejscem byÂł ogromny fotel w gabinecie generaÂła, w ktĂłrym na g³ównym miejscu wisiaÂły dwie duÂże gabloty z jego wojskowymi orderami. W pierwszej byÂły odznaczenia z austro-wĂŞgierskiej armii z czasĂłw I wojny Âświatowej, w drugiej natomiast – polskie, z wojny z bolszewikami. Co tu duÂżo mĂłwiĂŚ, byÂłem pupilkiem generaÂła, ktĂłry, podobnie jak moja Mama, rozmawiaÂł ze mnÂą po wĂŞgiersku. A ja mĂłwiÂłem do niego keresztapa ( naleÂży wymawiaĂŚ kerestapa ) co Âładnie brzmiaÂło i oznaczaÂło chrzestny ojcze. W jĂŞzyku polskim nie ma ani takiego zwyczaju, ani teÂż takiego jednego sÂłowa, ktĂłre ciepÂło, serdecznie i bezpoÂśrednio pozwalaÂłoby zwracaĂŚ siĂŞ w podobny sposĂłb do chrzestnego.

GeneraÂł Romuald DÂąbrowski urodziÂł siĂŞ w Litawie, na wĂŞgierskiej czĂŞÂści Bukowiny, ktĂłra w XIX wieku za C.K. naleÂżaÂła do Galicji. Litawa znajdowaÂła siĂŞ tuÂż przy granicy z RumuniÂą. DominujÂącÂą rolĂŞ odgrywaÂły w tym czasie na Bukowinie polskie i wĂŞgierskie rodziny szlacheckie, a wszyscy mĂłwili tam aÂż piĂŞcioma jĂŞzykami, bo jeszcze po niemiecku, rumuĂąsku i rusiĂąsku. MĂłj ojciec chrzestny poszedÂł do szkoÂły kadetĂłw w Budapeszcie, potem ukoĂączyÂł sÂłynnÂą wĂŞgierskÂą AkademiĂŞ WojskowÂą Ludovica. I ponoĂŚ na cesarskim dworze poznaÂł swojÂą przysz³¹ ÂżonĂŞ – ElÂżbietĂŞ Brulik, cĂłrkĂŞ wĂŞgierskiego barona, ktĂłry byÂł znanym tenorem i ÂśpiewaÂł w operach w Budapeszcie i Wiedniu. ElÂżbieta Brulik naleÂżaÂła do dworu cesarzowej Sissi, ktĂłra hoÂłubiÂła WĂŞgrĂłw i w swoim otoczeniu faworyzowaÂła Âładne WĂŞgierki.

W czasie I wojny œwiatowej Romuald D¹browski walczy³ na froncie rosyjskim, a wiêc na polskich ziemiach. Zacz¹³ od dowodzenia batalionem i doszed³ do kierowania pu³kiem oraz rangi podpu³kownika w austro-wêgierskiej armii. By³ jednym z pierwszych oficerów tej armii, który z chwil¹ wybijania siê Polski na niepodleg³oœÌ w listopadzie 1918 roku natychmiast wst¹pi³ do formuj¹cego siê Wojska Polskiego. W wojnie bolszewickiej dowodzi³ pu³kiem i bodaj wtedy, w Brze¿anach, pozna³ mego Ojca, który kierowa³ tam wówczas szpitalem wojskowym. Po wojnie Romuald D¹browski by³ dowódc¹ 18 dywizji piechoty, a kiedy w 1927 r. zosta³ mianowany genera³em, dowodzi³ ca³ym IV Okregiem Wojskowym w £odzi. Po przejœciu na emeryturê przeniós³ siê do Stanis³awowa, aby byÌ bli¿ej swojej Bukowiny i ukochanych wêgierskich stron.

[Agnes]

Spotkania
PaĂąstwo DÂąbrowscy – to byÂła najwyÂższa sfera i wokó³ nich skupiaÂło siĂŞ Âżycie towarzyskie, zwÂłaszcza polsko – wĂŞgierskich rodzin. Tam odbywaÂły siĂŞ g³ównie spotkania kó³ka wĂŞgierskich Âżon, bo przecieÂż pani generaÂłowa byÂła najwaÂżniejszÂą damÂą w tym gronie, niepisanÂą prezeskÂą kó³ka, a w dodatku prowadziÂła otwarty dom. Zawsze byÂła niesÂłychanie elegancka i nosiÂła zwiewne, muÂślinowe, przetykane srebrnymi albo zÂłotymi niĂŚmi szale. A kiedy odbywaÂły siĂŞ rodzinne uroczystoÂści, wkÂładaÂła koliĂŞ i diadem, ktĂłry otrzymaÂła w prezencie od uwielbianej cesarzowej Sissi. W madziarskim kó³ku brylowaÂła jednak pani doktorowa Niemczewska. Czynnie uprawiaÂła sport, byÂła mistrzyniÂą StanisÂławowa i Lwowa w tenisie i dzielnie walczyÂła nawet z najwiĂŞkszÂą sÂławÂą tamtych lat, JadwigÂą JĂŞdrzejowskÂą. Wiecznie organizowaÂła odczyty, spotkania, wycieczki. Niemczewscy mieli starszych ode mnie – cĂłrkĂŞ WerĂŞ i syna Kazimierza. ByliÂśmy z nimi bardzo zaprzyjaÂźnieni. RĂłwnieÂż trzeci polski lekarz, dr StanisÂław Chorzemski, miaÂł wĂŞgierska ÂżonĂŞ i trzech synĂłw. WĂŞgierkami byÂły teÂż Âżony dwĂłch ukraiĂąskich lekarzy – ginekologĂłw MaÂłaniuka i Wojewidki, a takÂże ukraiĂąskiego adwokata ÂŁawryszki. W niczym to jednak nie przeszkadzaÂło we wzajemnej serdecznoÂści i o jakichkolwiek ró¿nicach narodowoÂściowych, w tym i nie tylko w tym zresztÂą gronie, mowy nie byÂło. Podczas spotkaĂą damskiego kó³ka serdecznie siĂŞ nudziÂłem i uciekaÂłem do drugiego salonu, gdzie przesiadywali panowie i z reguÂły grali w karty, bo generaÂł, podobnie jak mĂłj Ojciec byÂł zapamiĂŞtaÂłym brydÂżystÂą, wiĂŞc tam teÂż spotykali siĂŞ i panowie na party-fixy. KorzystaÂłem z tego i czĂŞsto przesiadywaÂłem w fotelu przed orderami. Odznaczenia

PamiĂŞtam generaÂła, jako czÂłowieka niezwykle pogodnego, z reguÂły uÂśmiechniĂŞtego i zawsze spokojnego. Pozwalano mi patrzeĂŚ, jak starsi grajÂą w brydÂża, pod warunkiem, Âże sÂłowa nie pisnĂŞ. BrydÂżyÂści czĂŞsto denerwowali siĂŞ, wypominali wpadki. GeneraÂł nigdy. A kiedy pauzowaÂł w grze, zabieraÂł mnie do swego gabinetu, dawaÂł do przejrzenia albumy fotograficzne ze zdjĂŞciami z wojny i odpowiadaÂł na moje pytania, dotyczÂące odznaczeĂą. ZapamiĂŞtaÂłem wiĂŞc na zawsze, Âże miaÂł wszystkie odznaczenia Signum Laudis. Od brÂązowego do zÂłotego z mieczami. ByÂły to okrÂągÂłe medale z cesarskÂą koronÂą i wizerunkiem cesarza Franciszka JĂłzefa, zawieszone na trĂłjkÂątnych biaÂło- czerwonych wst¹¿kach. NajwaÂżniejsze wojskowe odznaczenie C.K. przyznawane oficerom za walecznoœÌ. Austriackie ordery ró¿niÂły siĂŞ od polskich wÂłaÂśnie tym, Âże byÂły zawieszane na skÂładanych w trĂłjkÂąt wst¹¿kach. Polskie zaÂś – na prostokÂątnych. WÂśrĂłd polskich odznaczeĂą byÂło Virtuti Militari, aÂż cztery KrzyÂże Walecznych i Polonia Restituta. ByÂłem szalenie dumny ze swego chrzestnego ojca, ale jeszcze wiĂŞksza duma ogarniaÂła mnie, kiedy do StanisÂławowa przyjeÂżdÂżali jego synowie – oficerowie Wojska Polskiego. Franciszek w mundurze strzelcĂłw podhalaĂąskich, w pelerynie i zielonym kapeluszu gĂłralskim z orlim piĂłrem oraz Romuald w mundurze uÂłaĂąskim. Obaj Âświetnie mĂłwili po wĂŞgiersku, gdyÂż urodzili siĂŞ w Budapeszcie i zd¹¿yli chodziĂŚ tam do wĂŞgierskiej szkoÂły. PrzyjeÂżdÂżali do swoich rodzicĂłw na BoÂże Narodzenie i Wielkanoc, a ja szalaÂłem ze szczĂŞÂścia, kiedy zabierali mnie ze sobÂą na spacer po ulicy SapieÂżyĂąskiej. StanisÂławĂłw byÂł miastem garnizonowym, na ulicach zawsze, zwÂłaszcza w czasie ÂświÂąt, byÂło mnĂłstwo wojskowych i wszyscy bili w dach moim chrzestnym braciom, bo Franciszek byÂł juÂż kapitanem, a Romuald rotmistrzem. To pod wpÂływem mego chrzestnego ojca oraz jego synĂłw zacz¹³em marzyĂŚ o wojskowej karierze. W podziwianej rodzinie paĂąstwa DÂąbrowskich raziÂło mnie tylko jedno. Otó¿ pani generaÂłowa nazywaÂła swego mĂŞÂża z niemiecka „Hazerle” czyli zajÂączkiem, Franciszka – „Pimpo”, a Romualda – „Mucko”. Mama tÂłumaczyÂła mi, Âże takie pieszczotliwe zdrobnienia sÂą wĂŞgierskim obyczajem, ale w Âżaden sposĂłb nie przystawaÂło mi to do wspaniaÂłych i mĂŞÂżnych oficerĂłw, a co dopiero do generaÂła.

W 1937 roku przeprowadziliÂśmy siĂŞ z ulicy SapieÂżyĂąskiej na KamiĂąskiego, 12 do nowo zbudowanej kamienicy obok klasztoru Urszulanek. MieszkaliÂśmy bardzo blisko DÂąbrowskich, co miaÂło znaczenie dla mego Ojca, gdyÂż byÂł ich osobistym lekarzem. Pani DÂąbrowska zaczĂŞÂła chorowaĂŚ i Ojciec czĂŞsto chodziÂł do niej robiĂŚ zastrzyki.

[Agnes]

Do Kazachstanu...
Z wybuchem wojny wszystko wokó³ nas i DÂąbrowskich runĂŞÂło. WiedzieliÂśmy tylko, Âże kapitan Franciszek DÂąbrowski juÂż nie sÂłuÂży w Strzelcach PodhalaĂąskich, ale zostaÂł przeniesiony do GdaĂąska i mianowany zastĂŞpcÂą dowĂłdcy obrony Westerplatte – majora Henryka Sucharskiego. Ale, gdy Westerplatte padÂło, a do StanisÂławowa wkroczyli Sowieci, nie mieliÂśmy juÂż Âżadnych informacji o synach paĂąstwa DÂąbrowskich. Nagle teÂż urwaÂły siĂŞ wszystkie kontakty, spotkania. Polskie paĂąstwo i caÂłe nasze wspaniaÂłe wojsko przestaÂło istnieĂŚ. MiaÂłem wtedy 10 lat i byĂŚ moÂże rodzice chronili mnie przed rozpaczliwymi wydarzeniami z naszego najbliÂższego krĂŞgu. DziĂŞki swoim szkolnym kolegom, bo w paÂździerniku poszliÂśmy do juÂż radzieckiej szkoÂły, wiedziaÂłem o przeÂśladowaniach, o aresztowaniach ich ojcĂłw i wywĂłzkach caÂłych rodzin na Sybir. WiedziaÂłem teÂż, Âże DÂąbrowskich wyrzucono z ich mieszkania na KamiĂąskiego i natychmiast wywieziono na Sybir. I choĂŚ to generaÂłowa byÂła chorowita, a generaÂł dziarski, to w zatÂłoczonym wagonie wÂłaÂśnie on zostaÂł po prostu zaduszony. GeneraÂłowa natomiast dzielnie wytrzymaÂła nieludzki transport, czuwajÂąc przy zwÂłokach mĂŞÂża, a potem zniosÂła zsyÂłkĂŞ do Kazachstanu, gdzie zmarÂła pod koniec wojny. Taka legenda utrzymywaÂła siĂŞ nie tylko w krĂŞgu przyjació³ paĂąstwa DÂąbrowskich, ale nawet nabraÂła historycznego znaczenia. Po zakoĂączeniu wojny, gdy Âżyli moi rodzice, a takÂże wielu stanisÂławowiakĂłw, bezpoÂśrednich ÂświadkĂłw gehenny, nie interesowaÂłem siĂŞ tymi wydarzeniami, czego z czasem zacz¹³em bardzo ÂżaÂłowaĂŚ. Bo okazaÂło siĂŞ, Âże jednak byÂło inaczej. Oto zupeÂłnie niedawno kolega z ĂŚwiczeniĂłwki, Staszek Fudali, w swojej ksi¹¿ce „80 miesiĂŞcy w kleszczach sierpa i mÂłota”, wydanej w 2004 roku, dokÂładnie opisaÂł losy generaÂłowej DÂąbrowskiej. Bo 13 kwietnia 1940 roku znalazÂł siĂŞ z niÂą na jednej ciĂŞÂżarĂłwce, w tym samym wagonie, w tej samej wywĂłzce na Sybir, do Kazachstanu.

Staszek Fudali chodziÂł o klasĂŞ wyÂżej. WiedzieliÂśmy o sobie, ale nie znaliÂśmy siĂŞ bliÂżej. Ojciec Staszka byÂł sĂŞdziÂą, zostaÂł ujĂŞty przez SowietĂłw, skatowany, osÂądzony, skazany na karĂŞ Âśmierci i zamordowany. To byÂł los wiĂŞkszoÂści polskich sĂŞdziĂłw i prokuratorĂłw, a takÂże policjantĂłw, wojskowych i wszystkich sÂłuÂżb mundurowych Rzeczypospolitej, ktĂłrym nie udaÂło siĂŞ uciec lub skryĂŚ swej przeszÂłoÂści. Ich rodziny, jako wrogĂłw wÂładzy radzieckiej, wywoÂżono Sybir. GeneraÂła DÂąbrowskiego aresztowano zapewne bardzo szybko po wkroczeniu SowietĂłw. ByÂł przecieÂż liczÂącym siĂŞ dowĂłdcÂą w czasie wojny z bolszewikami. A takich natychmiast namierzano i zamykano. ÂŻadne konwencje miĂŞdzynarodowe nie byÂły respektowane. GeneraÂła wywieziono wiĂŞc z wiĂŞzienia, z grupÂą PolakĂłw uznanych za wrogĂłw rewolucji i wÂładzy radzieckiej. Okrutnie traktowanych i zapewne stÂłoczonych w bydlĂŞcym wagonie, w ktĂłrym wywoÂżono wiĂŞÂźniĂłw. I tego generaÂł nie przeÂżyÂł. W jakich okolicznoÂściach i gdzie go pochowano ani ja, ani jego rodzina nigdy siĂŞ nie dowiedzieliÂśmy i juÂż nie dowiemy.

[Agnes]

Wspomnienia Âświadka
Dopiero w Âślad za aresztowaniami ruszyÂły masowe wywĂłzki rodzin aresztowanych i wszelkich niepewnych elementĂłw – kuÂłakĂłw i burÂżujĂłw. Pierwsza wywĂłzka nastÂąpiÂła juÂż w lutym 1940 roku. Druga w dwa miesiÂące póŸniej, w kwietniu. I wÂłaÂśnie w tej wywĂłzce splotÂły siĂŞ losy generaÂłowej DÂąbrowskiej z rodzinÂą po sĂŞdzim Fudali. I bardzo dokÂładnie, w specjalnym wysÂłanym do mnie liÂście, opisaÂł zdarzenia Staszek Fudali:

- SiedziaÂłem na pace ciĂŞÂżarĂłwki, zaÂładowanej bagaÂżami, wraz z matkÂą i bratem oraz z kilkoma innymi rodzinami, kiedy zatrzymaliÂśmy siĂŞ na ulicy Wojciechowskiego nr 15 lub 17. Z bramy dwupiĂŞtrowej kamieniczki wyprowadzono starszÂą paniÂą i wyniesiono parĂŞ toboÂłkĂłw. Wsadzono tĂŞ paniÂą na pakĂŞ, bo sama nie byÂła w stanie wejœÌ i wrzucono jej toboÂłki. OczywiÂście, nikt na ciĂŞÂżarĂłwce nie miaÂł pojĂŞcia o personaliach towarzyszy niedoli. Dopiero w czasie dwutygodniowej podró¿y kolejÂą dowiedzieliÂśmy siĂŞ, kto jest kim, bo wszyscy z ciĂŞÂżarĂłwki znaleÂźli siĂŞ w tym samym wagonie. Los teÂż sprawiÂł, Âże po wyÂładowaniu na stacji LebiaÂżje nasza rodzina znowu znalazÂła siĂŞ na jednej ciĂŞÂżarĂłwce, ktĂłra wywiozÂła nas 120 km od stacji w step, do wsi Presnoredut w presnogorkowskim rejonie kustanajskiej obÂłasti w pó³nocnym Kazachstanie. MieszkaliÂśmy w tej wsi ponad 2 lata, przez rok w jednej izbie z generaÂłowÂą DÂąbrowskÂą. W dÂługie zimowe wieczory moja Matka i i pani DÂąbrowska opowiadaÂły sobie zdarzenia ze swojej mÂłodoÂści i przedwojennych lat, a takÂże z miesiĂŞcy wÂładzy radzieckiej... Z rozmĂłw tych dowiedziaÂłem siĂŞ, Âże generaÂł Dabrowski zostaÂł aresztowany przez NKWD na przeÂłomie paÂździernika i listopada 1939 roku... W sierpniu 1942 roku generaÂłowa DÂąbrowska wyjechaÂła do kuzynek – tak je nazywaÂła - przebywajÂących w federowskim rejonie, w tejÂże, co nasza obÂłasti odlegÂłej okoÂło 400 kilometrĂłw na zachĂłd. Te odnalezione kuzynki zapraszaÂły jÂą do siebie i obiecywaÂły pomoc w pielĂŞgnowaniu mocno schorowanej juÂż generaÂłowej, ktĂłra miaÂła wtedy 62 lata. Po dwĂłch latach doszÂła do nas wiadomoœÌ o tym, Âże pani DÂąbrowska tam wÂłaÂśnie zmarÂła...
Tyle relacja naocznego Âświadka.

[Agnes]

Losy Bohatera Westerplatte
GeneraÂł i jego Âżona umierali, nie wiedzÂąc nic o losach swoich synĂłw, o bohaterskiej, historycznej roli zastĂŞpcy komendanta obrony Westerplatte kapitana Franciszka DÂąbrowskiego. To przecieÂż tam, w polskich bunkrach, strzegÂących wejÂścia do portu w GdaĂąsku, o godzinie 5 rano w dniu 1 wrzeÂśnia rozpoczĂŞÂła siĂŞ II wojna Âświatowa. Westerplatte zostaÂło zaatakowane z morza przez niemiecki pancernik „Schlezwig – Holstein”, z powietrza – przez eskadry stukasĂłw, z lÂądu – przez bataliony SS. W sumie ostrzeliwaÂło polskie forty 62 dziaÂła, w natarciu braÂło udziaÂł 3500 ÂżoÂłnierzy. Westerplatte broniÂło 182 polskich ÂżoÂłnierzy. Rozkaz naczelnego dowĂłdztwa przewidywaÂł stawianie oporu przez 12 godzin. ZaÂłoga broniÂła siĂŞ przez tydzieĂą! ObronÂą faktycznie kierowaÂł kapitan DÂąbrowski, gdyÂż major Sucharski zaÂłamaÂł siĂŞ psychicznie, chciaÂł siĂŞ poddaĂŚ. Ten dramat, zgodnie z ÂżoÂłnierskim honorem, DÂąbrowski oraz pozostali oficerowie ukrywali przez wiele lat i historyczna prawda, Âże to wÂłaÂśnie on dowodziÂł obronÂą Westerplatte, zostaÂła w peÂłni ujawniona dopiero w latach 90. Nie byÂł to wszakÂże jedyny dramat bohatera Westerplatte. Po szeÂściu latach niewoli, spĂŞdzonych w obozie jenieckim w Woldenbergu, natychmiast wrĂłciÂł do Polski, zgÂłosiÂł siĂŞ do wojska. SÂłuÂżyÂł w marynarce wojennej w stopniu komandora, naprzĂłd w GdaĂąsku, a potem w Ustce do 1950 roku. Wtedy uznano, Âże byÂł sanacyjnym oficerem, w dodatku synem generaÂła zamordowanego przez NKWD. TrafiÂł na listĂŞ niepewnych politycznie. Zwolniony z wojska, znalazÂł siĂŞ w Krakowie, dosÂłownie na bruku, bez pracy i mieszkania. Po wielu staraniach dostaÂł pojedynczy pokĂłj, z sanitariatem na klatce schodowej. OdnowiÂła siĂŞ mu gruÂźlica, na ktĂłrÂą zachorowaÂł w niewoli. Aby utrzymaĂŚ ÂżonĂŞ i cĂłrkĂŞ, podj¹³ pracĂŞ, jako kasjer w krakowskim Klubie Ksi¹¿ki i Prasy, ale i tam niespodziewanie mu wymĂłwiono. TÂłumaczyÂł dla gazet teksty z jĂŞzyka wĂŞgierskiego, ale uznano, Âże zna go niedostatecznie. W koĂącu trafiÂł do kiosku Ruchu, a w domu dodatkowo szyÂł pantofle filcowe. Dopiero po paÂździerniku 1956 roku, kiedy nadszedÂł czas rehabilitacji byÂłych oficerĂłw wrzeÂśnia, jako jeden z niewielu tych ÂżyjÂących obroĂącĂłw Westerplatte, co to „czwĂłrkami szli do nieba”, zacz¹³ byĂŚ zapraszany na spotkania z mÂłodzie¿¹, zjazdy ÂżoÂłnierskie i otrzymaÂł emeryturĂŞ. WyjÂście z cienia

CaÂły spĂłr o to, kto dowodziÂł obronÂą i faktycznÂą rolĂŞ Franciszka DÂąbrowskiego ujawniÂł znany reporter Janusz Roszko w obszernym tekÂście „Tajemnica Westerplatte” na Âłamach „Polityki” dopiero w 1993 roku, w 30 lat po Âśmierci bohatera. Roszko spisaÂł relacje komandora DÂąbrowskiego w 1957 roku i daÂł sÂłowo, Âże wÂłaÂśnie przez tyle lat zachowa tajemnicĂŞ. DÂąbrowski byÂł czÂłowiekiem honoru i sÂłowem nie wspomniaÂł wtedy o represjach i upokorzeniach, jakich doÂświadczyÂł. Nasze rodzinne drogi po wojnie rozeszÂły siĂŞ, nie mieliÂśmy kontaktu. Dopiero w latach dziewiĂŞĂŚdziesiÂątych cĂłrka komandora – ElÂżbieta DÂąbrowska – Hojce, odnalazÂła mnie i nawiÂązaliÂśmy korespondencjĂŞ. To od niej i z pisanych przez niÂą artyku³ów dowiedziaÂłem siĂŞ o losach cudownej postaci mego dzieciĂąstwa, ktĂłry zostaÂł bohaterem narodowym i z ktĂłrym spacerowaÂłem przed wojnÂą po StanisÂławowie. I o tym, Âże do koĂąca Âżycia nie dowiedziaÂł siĂŞ, w jakich okolicznoÂściach zgin¹³ jego Ojciec, a mĂłj chrzestny, generaÂł DÂąbrowski. NiezwykÂłe natomiast byÂło to, Âże jedna z tych paĂą, ktĂłre podaÂły siĂŞ wÂładzy radzieckiej za kuzynki pani DÂąbrowskiej i ÂściÂągnĂŞÂły jÂą do siebie, po powrocie z ÂłagrĂłw odszukaÂła jej syna i wrĂŞczyÂła mu zawiniÂątko z biÂżuteriÂą po matce oraz kilka fotografii z wygnania.

TADEUSZ OLSZAÑSKI