[Sokal]

Ustawa z wrzeÂśnia 1922 zostaÂła uznana za „szczyt liberalizmu”, wiĂŞc rzÂąd odrzuciÂł wszelkie projekty autonomii. Podobnie propozycja polonizacji sformuÂłowana przez Grabskiego nie znalazÂła uznania Komitetu Politycznego. Generalnym zaÂłaÂżeniem obranej polityki narodowoÂściowej zostaÂło wzmocnienie tendencji ugodowych mniejszoÂści wobec paĂąstwa polskiego, oraz zwiĂŞkszenie gospodarczej roli PolakĂłw na kresach, poprzez wzmoÂżonÂą akcjĂŞ osadnictwa wzdÂłuÂż rzeki Zbrucz, linii kolejowej JarosÂław-LwĂłw, oraz zag³êbia naftowego. Komitet Polityczny Rady MinistrĂłw d¹¿yÂł do propagowania jĂŞzyka polskiego, lecz z zachowaniem rĂłwnouprawnienia jĂŞzyka ukraiĂąskiego w szkolnictwie. Uchwalone przez Sejm, 31 lipca 1924 roku, ustawy byÂły kompromisem wypracowanym przez KomisjĂŞ Czterech.


Problem mniejszoœci s³owiaùskiej postanowiono rozwi¹zaÌ w duchu asymilacji paùstwowej, uwzglêdniaj¹c prawo do nauki i pos³ugiwania siê jêzykiem ojczystym, poprzez wprowadzenie szkó³ o charakterze utraktywistycznym. Nowe prawo mia³y wymiar symboliczny, Narodowa Demokracja zrezygnowa³a z planów ca³kowitej polonizacji Rusinów, uznaj¹c istnienie narodu bia³oruskiego i ukraiùskiego. Jednak, pomimo wyraŸnych sugestii Thugutta, lewica parlamentarna i pos³owie reprezentuj¹cy mniejszoœci, nie wywarli odpowiedniej presji na rz¹dzie, w celu powo³ania niezale¿nej instytucji kontrolnej, nadzoruj¹cej wykonanie ustawy. Najwiêkszym uchybieniem dotycz¹cym szkolnictwa by³o, sprzeczne z duchem ustawy, og³oszone w styczniu 1925 toku przez Grabskiego, rozporz¹dzenie wykonawcze. Nowe wytyczne precyzyjnie okreœla³y wymiar nauk w poszczególnych jêzykach (jêzyk polski 109 godzin tygodniowo, natomiast ukraiùski 97 godzin).

Sytuacja gospodarcza kresów by³a op³akana, ludnoœÌ ¿¹da³a natychmiastowej reformy rolnej i zmian w systemie administracyjnym, przeciwdzia³aj¹cych skrajnej samowoli czêœci urzêdników. Uznany za zbyt rewolucyjny, jednog³oœnie odrzucony przez Komitet Polityczny, program Grabskiego zak³ada³ natychmiastow¹ parcelacjê maj¹tków folwarcznych (za czêœciowymi, niewielkimi odszkodowaniami) oraz przyznanie ch³opom bezp³atnych przydzia³ów drewna. Podzia³ mia³by charakter przymusowy, w razie oporu przewidywano wprowadzenie stanu wyj¹tkowego w poszczególnych jednostkach administracyjnych.

[Sokal]

W listopadzie 1924 roku StanisÂław Thugutt obj¹³ stanowisko ministra bez teki, w zakres jego kompetencji wchodziÂły kwestie dotyczÂące kresĂłw wschodnich (za wyjÂątkiem oÂświaty) oraz mniejszoÂści narodowych. Ten wybitny polityk zdawaÂł sobie sprawĂŞ z ogromnego znaczenia kwestii agrarnej, oraz potwornych przeÂśladowaĂą RusinĂłw. Thugutt nie uzyskaÂł poparcia parlamentu, przeciwko niemu wystÂąpiÂło wielu czÂłonkĂłw Rady MinistrĂłw. JednakÂże w zawartym pisemnym porozumieniu z premierem rzÂądu, Thugutt uzyskaÂł gwarancjĂŞ utworzenia komisji do spraw kresĂłw i mniejszoÂści. W skÂład Sekcji Komitetu Politycznego Rady MinistrĂłw do spraw wojewĂłdztw wschodnich i mniejszoÂści narodowych weszli W. Sikorski , A. ÂŻychliĂąski, S. Grabski, W. KopczyĂąski, S. SmĂłlski, W. StudziĂąski, J. S. ÂŁoÂś, oraz przewodniczÂący komisji- StanisÂław Thugutt. Sekcja miaÂła analizowaĂŚ wyszczegĂłlnione aspekty Âżycia mniejszoÂści, a po zatwierdzeniu ich przez Komitet Polityczny, przygotowywaĂŚ projekty ustaw. W najbardziej kontrowersyjnej dziedzinie- kwestii parcelacji majÂątkĂłw, Thugutt postulowaÂł dopuszczenie do podziaÂłu wiĂŞkszoÂści, przynajmniej ¾ ludnoÂści niepolskiej, przy jednoczesnym uwzglĂŞdnieniu projektu osadnictwa wojskowego.

Wed³ug Thugutta, rz¹d powinien przeznaczyÌ znaczne œrodki na rozwór infrastruktury, a tak¿e miejscowego przemys³u. W zakresie administracyjnym, komisja zajê³a jednoznaczne stanowisko. Nabywanie obywatelstwa mia³o staÌ siê prostsze, w nowo rozpisanych wyborach, kandydaci innych narodowoœci nie mieli byÌ dyskryminowani. W okresie 6 miesiêcznej dzia³alnoœci Stanis³awa Thugutta, znacznie poprawi³y siê relacje paùstwa i koœcio³a prawos³awnego i przyspieszono pracê ustalaj¹ce jego status prawnego, oraz usprawniono likwidacjê skutków wojny. W maju 1925 roku, w zwi¹zku z krytyk¹ prawicy, Thugutt ust¹pi³ ze stanowiska ministra bez taki, zrzek³ siê przewodnictwa komisji do spraw mniejszoœci. Jego rolê przej¹³ premier.



Rada MinistrĂłw kontynuowaÂła rozpoczĂŞtÂą pracĂŞ, lecz ze wzglĂŞdu na kryzys finansowy i panujÂący wszechobecny chaos, realizacja niektĂłrych projektĂłw byÂła nie wykonalna. WytĂŞÂżona praca rzÂądu Grabskiego nie przyniosÂła oczekiwanych, nie zaspokojono elementarnych postulatĂłw natury ekonomicznej, nie uzdrowiono lokalnej administracji. Trudna sytuacja panujÂąca w caÂłym paĂąstwie, opĂłr posiadaczy ziemskich, oraz bezkompromisowe stanowisko prawicy uniemoÂżliwiÂły znaczÂącÂą poprawĂŞ sytuacji na wschodnich Kresach Rzeczpospolitej13.

[Sokal]

Kwestie narodowoœciowa nale¿a³a do najtrudniejszych wewnêtrznych problemów odrodzonej Rzeczpospolitej, stanowi³y jedn¹ z przyczyn jej upadku. Stosunek najliczniejszych mniejszoœci s³owiaùskich, do paùstwa polskiego, by³ od pocz¹tku jego istnienia wrogi. Rusini zabiegali, nie tylko o swe elementarne prawa gwarantowane ustaw¹ zasadnicz¹ z dnia 17 marca 1921 roku, ale tak¿e o zmianê terytorialnego statusu quo. Trudna sytuacja gospodarcza powodowa³a eskalacjê przemocy. Uwarunkowania spo³eczne, oraz sytuacja miêdzynarodowa nie sprzyja³y pokojowemu wspó³istnieniu narodów, polski i ukraiùski nacjonalizm sta³y siê przyczyn¹ licznych starÌ, komuniœci pragnêli ogólnokrajowej rewolucji, lub prze³¹czenia wschodnich kresów do Bia³orusi i Ukrainy sowieckiej. Pomimo tych trudnoœci, istnia³a realna szansa os³abienia antagonistycznych stosunków pomiêdzy w³adz¹, a ludnoœci¹ niepolsk¹. Jednak¿e, rz¹d nie wypracowa³ spójnej polityki, niejednokrotnie dzia³aj¹c wbrew swym zasadniczym postanowieniom. Polska, przed nastaniem rz¹dów Sanacji, by³a pozbawiona stabilnoœci w³adzy politycznej, co uniemo¿liwi³o skuteczne rozwi¹zanie kwestii narodowoœciowej, oraz innych trapi¹cych nasz kraj problemów.

--------------------------------------------------
 
1Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowoÂściowej rzÂądĂłw polskich w latach 1921-1939 WrocÂław 1979 s. 18
2Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-2004 Warszawa 2004 s. 32
3Jerzy Tomaszewski MniejszoÂści narodowe w Polsce XX wieku Warszawa 1991 s. 7-9
4TenÂże Rzeczpospolita wielu narodĂłw Warszawa 1985 s. 25-36
5Charles Tilly Formowanie siĂŞ paĂąstw narodowych w Europie Zachodniej Antologia tekstĂłw z zakresu socjologii polityki Warszawa 1998 s. 15-31
6 Eugeniusz Mironowicz MniejszoÂści narodowe w polskiej myÂśli politycznej okresu miĂŞdzywojennego BiaÂłoruskie zeszyty historyczne t. 12 BiaÂłystok 1999 s. 45-50
7Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowoÂściowej rzÂądĂłw polskich w latach 1921-1939 WrocÂław 1979 s. 26
8Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowoÂściowej rzÂądĂłw polskich w latach 1921-1939 WrocÂław 1979 s. 26-27
9Philippe Braud Rozkosze demokracji Warszawa 1995 s. 160
10Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowoÂściowej rzÂądĂłw polskich w latach 1921-1939 WrocÂław 1979 s. 27-31
11WiesÂław Dobrzycki Historia stosunkĂłw miĂŞdzynarodowych 1815-1945 Warszawa 2008 s. 377
12Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-2004 Warszawa 2004 s. 39
13Andrzej Chojnowski Koncepcje polityki narodowoÂściowej rzÂądĂłw polskich w latach 1921-1939 WrocÂław 1979 s. 32-45

 
---------------------

Bibliografia:
1. Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914-2004 Warszawa 2004
2. Jan Tomaszewski: Rzeczpospolita Wielu NarodĂłw Warszawa 1985
3. Jan Tomaszewski: MniejszoÂści narodowe w Polsce XX wieku Warszawa 1991
4. Andrzej Chojnowski: Koncepcje polityki narodowoÂściowej rzÂądĂłw polskich w latach 1921-1939 WrocÂław 1979
5. WiesÂław Dobrzycki: Historia StosunkĂłw MiĂŞdzynarodowych 1815-1945 Warszawa 2008
6. Eugeniusz Mironowicz: MniejszoÂści narodowe w polskiej myÂśli politycznej okresu miĂŞdzywojennego BiaÂłoruskie zeszyty historyczne t. 12 BiaÂłystok 1999
7. Philippe Braud: Rozkosze demokracji Warszawa 1995
8. Charles Tilly: Formowanie siĂŞ paĂąstw narodowych w Europie Zachodniej Antologia tekstĂłw z zakresu socjologii polityki Warszawa 1998