.
Brak programów badañ przesiewowych w kierunku zaburzeñ funkcji poznawczych dla osób w wieku powy¿ej 65 lat, realizowanych przez lekarzy POZ; zbyt d³ugi czas up³ywaj±cy od zg³oszenia siê pacjenta do lekarza pierwszego kontaktu do zdiagnozowania choroby Alzheimera; brak centrów kompleksowej diagnostyki i leczenia tej choroby oraz katastrofalny wrêcz brak miejsc w o¶rodkach opiekuñczo-leczniczych to tylko niektóre z problemów, z jakimi borykaj± siê chorzy na chorobê Alzheimera, ich opiekunowie i lekarze. Tê trudn± sytuacjê dodatkowo skomplikowa³a pandemia COVID-19.
Starszy cz³owiek, zdjêcie ilustracyjne / ¬ród³o: Unsplash / Huy Phan
Mózg to najbardziej fascynuj±cy organ w ludzkim ciele. Zbudowany jest z komórek nerwowych, czyli neuronów, których u cz³owieka jest prawie 100 miliardów, a ka¿dy z nich mo¿e stworzyæ wiele tysiêcy po³±czeñ z innymi neuronami, co daje niewyobra¿alnie skomplikowan± sieæ powi±zañ. Przez sieæ tê nieustannie przep³ywaj±, prêdko¶ci± kilkuset kilometrów na godzinê, impulsy elektryczne.
Jednak gdy maszyneria ta przestaje dzia³aæ prawid³owo, dochodzi do rozwoju ró¿nych chorób mózgu. W starzej±cych siê spo³eczeñstwach stanowi± one ogromne wyzwanie: ju¿ dzi¶ roczne spo³eczne koszty chorób mózgu w UE siêgaj± 800 miliardów euro (to wiêcej ni¿ koszty nowotworów, chorób uk³adu kr±¿enia i cukrzycy razem wziête) i bêd± siê zwiêkszaæ – mówi prof. dr hab. n. med. Jaros³aw S³awek, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.Jedn± z najczê¶ciej wystêpuj±cych chorób mózgu jest choroba Alzheimera (AD), która polega na zaburzeniu funkcjonowania kory mózgowej. W efekcie dochodzi do upo¶ledzenia lub ca³kowitej utraty tzw. wy¿szych czynno¶ci korowych, takich jak pamiêæ, orientacja, rozumienie, liczenie, mowa czy zdolno¶ci motoryczne. Choroba ta najczê¶ciej rozwija siê po 65 roku ¿ycia, czê¶ciej u kobiet.
Czêstotliwo¶æ wystêpowania AD zwiêksza siê wraz z wiekiem: w grupie wiekowej 65-69 lat choruje 6% populacji, a po osiemdziesi±tce – ju¿ 20%. Na ¶wiecie na chorobê Alzheimera cierpi oko³o 44 milionów osób, a co 3 sekundy diagnozowany jest nowy przypadek. Wed³ug prognoz, do 2030 r. liczba pacjentów z AD prawdopodobnie siê podwoi, a do 2050 r. potroi.
– Choæ chorobê Alzheimera po raz pierwszy opisano w 1906 r., do dzisiaj nie rozszyfrowali¶my w pe³ni jej przyczyn i przebiegu. Wiemy, ¿e w rozwoju demencji uczestniczy wiele ró¿nych mechanizmów biologicznych, które nak³adaj± siê na siebie. Bezpo¶rednim powodem pogarszania siê pamiêci i innych funkcji poznawczych jest degeneracja komórek nerwowych w mózgu.
W wyniku degeneracji tkanki mózgowej zaburzona zostaje równie¿ synteza wielu substancji neuroprzeka¼nikowych, m.in. acetylocholiny, dopaminy i serotoniny. Ubytki w mózgu zaczynaj± powstawaæ na d³ugo przedtem, zanim pojawiaj± siê pierwsze objawy choroby, co okre¶lamy jako faza przedkliniczna choroby – mówi prof. dr hab. n. med. Konrad Rejdak, prezes-elekt Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
W¶ród czynników zwi±zanych z obumieraniem komórek nerwowych s± nieprawid³owe z³ogi bia³kowe: beta amyloid (który osadza siê na komórkach nerwowych, tworz±c charakterystyczne blaszki amyloidowe) oraz bia³ko tau. Nadal jednak nie wiemy, czy jest to bezpo¶rednia przyczyna degeneracji tkanki mózgowej, czy tylko towarzysz±cy jej proces patologiczny.
Dodatkowo stwierdzono, ¿e choroba mo¿e mieæ zwi±zek z predyspozycj± genetyczn± (np. nosiciele genu ApoE4 s± czterokrotnie bardziej zagro¿eni demencj± ni¿ reszta populacji), co jednak dotyczy tylko wybranej podgrupy pacjentów.
Mechanizm uszkodzenia neuronów jest bardzo z³o¿ony i bior± w nim udzia³ równie¿ stres oksydacyjny i wolne rodniki tlenowe oraz zaburzenia gospodarki glukozy (st±d niektórzy naukowcy uznaj± chorob± Alzheimera za odmianê cukrzycy).
Do rozwoju AD przyczynia siê tak¿e: palenie papierosów, niedobór witaminy D, nadci¶nienie têtnicze, podwy¿szony poziom cholesterolu, brak ruchu, z³a dieta i zanieczyszczenia powietrza.
Istnienie silnego zwi±zku pomiêdzy zanieczyszczeniami powietrza a chorob± Alzheimera jest coraz lepiej udokumentowane.
W chorobie Alzheimera, jak w ka¿dym innym schorzeniu postêpuj±cym, szybka diagnoza i wczesne rozpoczêcie leczenia daj± szansê na skuteczniejsze spowolnienie rozwoju choroby. – Niestety w Polsce od zg³oszenia siê pacjenta do lekarza POZ do rozpoznania choroby Alzheimera up³ywa ¶rednio 24 miesi±ce. Jest to jeden z najd³u¿szych czasów w Europie – zaznacza prof. dr hab. Maria Barcikowska, kierownik Zespo³u Kliniczno-Badawczego Chorób Zwyrodnieniowych CUN, IMDiK PAN.
Aby przyspieszyæ rozpoznania, ¶rodowisko neurologów postuluje utworzenie programu badañ przesiewowych w kierunku zaburzeñ funkcji poznawczych u osób w wieku powy¿ej 65 lat, realizowanych przez lekarzy POZ.
Lekarze ci powinni mieæ zarówno ¶rodki finansowe, jak i obowi±zek prowadzenia takich badañ. Wed³ug neurologów, w ramach POZ powinna te¿ odbywaæ siê wstêpna diagnostyka ró¿nicowa i wykluczenie takich potencjalnie odwracalnych przyczyn otêpienia jak np. niedoczynno¶æ tarczycy czy niedobory witamin.
Specjalistami, którzy zajmuj± siê diagnostyk± choroby Alzheimera, s± (oprócz neurologów) psychiatrzy.– Rola psychiatrów jest nie do przecenienia. Jednym z ich wa¿niejszych zadañ jest rozpoznanie, czy pod³o¿em zaburzeñ otêpiennych u chorego nie jest depresja lub inne zaburzenia psychiczne. Je¶li zaburzenia otêpienne s± wtórne do zaburzeñ psychiatrycznych, leczenie przebiega inaczej ni¿ w chorobie Alzheimera – mówi prof. dr hab. n. med. Tomasz Sobów, kierownik Oddzia³u Psychiatrii Wieku Podesz³ego w Centralnym Szpitalu Klinicznym Uniwersytetu Medycznego w £odzi.
Medycyna nie dysponuje jeszcze terapiami, które likwidowa³yby przyczyny choroby Alzheimera. Do wyboru jest natomiast kilka leków ³agodz±cych objawy choroby i spowalniaj±cych jej postêp.S± to leki z dwóch grup: inhibitorów acetylocholinoesterazy, (np. donepezil, rywastygmina) oraz antagonista receptora NMDA czyli memantyna. Dodatkowo w leczeniu zawansowanej choroby Alzheimera stosowane s± leki neuropletyczne, które przeciwdzia³aj± lub ³agodz± zaburzenia psychotyczne i agresjê oraz zmniejszaj± pobudzenie psychoruchowe.
Chorzy, ich opiekunowie i lekarze z niecierpliwo¶ci± oczekuj± nowych leków, które dzia³a³yby na przyczyny choroby Alzheimera. – Aktualnie w badaniach klinicznych znajduje siê kilkadziesi±t cz±steczek potencjalnie skutecznych w leczeniu AD, zw³aszcza w pocz±tkowym jej stadium. Badane s± m.in. substancje o dzia³aniu przeciwzapalnym, antyoksydanty, a tak¿e zwi±zki wykazuj±ce dzia³anie neuroprotekcyjne.
Innym kierunkiem badañ jest pobudzanie uk³adu odporno¶ciowego pacjenta do walki z uszkadzaj±cymi mózg beta amyloidem lub bia³kiem tau – wyja¶nia dr hab. n. med. Joanna Siuda z Kliniki i Katedry Neurologii ¦l±skiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
W leczeniu choroby Alzheimera wa¿na jest podej¶cie multidyscyplinarne, dlatego najkorzystniejszym rozwi±zaniem s± wielospecjalistyczne centra kompleksowej diagnostyki i leczenia. Takie centra, dzia³aj±ce w trybie ambulatoryjnym, daj± chorym szansê na odbycie wizyty u neurologa, psychiatry i psychologa w jednym miejscu i czasie. Jest to postêpowanie nie tylko tañsze, ale i znacznie przyja¼niejsze dla pacjentów, dla których hospitalizacja i kilkudniowy pobyt szpitalu w oderwaniu od bliskich i domu jest traum±. W efekcie takiego prze¿ycia pogarsza siê stan psychofizyczny tych chorych.
Niestety w Polsce brakuje takich o¶rodków, na co zwraca uwagê Polskie Towarzystwo Neurologiczne. To zreszt± tylko jeden z wielu problemów zwi±zanych z opiek± nad pacjentami z chorob± Alzheimera. Specjali¶ci wyliczaj± w¶ród nich m.in: braki kadrowe i zbyt ma³o miejsc rezydenckich w neurologii (Polskie Towarzystwo Neurologiczne od wielu lat zabiega o wpisanie neurologii na listê specjalizacji priorytetowych, ale nic siê w tej kwestii nie zmienia); brak o¶rodków zajmuj±cych siê rehabilitacj± ruchow± tych szczególnych chorych oraz znaczne niedobory miejsc w placówkach opiekuñczo-leczniczych (domach dziennego pobytu, domach czasowego pobytu i domach opieki d³ugoterminowej nastawionych na opiekê nad chorymi z otêpieniem).
Dlatego te¿ w Polsce ciê¿ar opieki nad pacjentami z chorob± Alzheimera spoczywa g³ównie na ich bliskich.– Jak wynika z badania EX-ON, opiekunem pacjenta z chorob± Alzheimera w Polsce jest w 36% przypadków wspó³ma³¿onek, w 29% przypadków córka, a 10% przypadków syn. Blisko 1/3 opiekunów sprawuje opiekê samotnie, mog±c liczyæ tylko na siebie.
Codzienna opieka poch³ania ¶rednio 7,2 godziny dziennie, a w ciê¿kich przypadkach otêpieñ nawet 14 godzin na dobê. To od zaanga¿owania i starañ opiekuna zale¿y jako¶æ opieki nad chorym, a wiêc i powodzenie terapii.
Zadaniem lekarza jest nawi±zanie dobrej wspó³pracy z opiekunem, w tym omówienie jego sytuacji zawodowej i finansowej, stanu rodzinnego i wzajemnych relacji rodzinnych. Lekarz nie powinien unikaæ takich tematów i mieæ rozeznanie, czy wysi³ek zwi±zany z opiek± nie przerasta opiekuna, a je¿eli tak, to w jakim zakresie i jakie wsparcie powinno byæ mu udzielone. Zw³aszcza, ¿e w wielu przypadkach chorym opiekuje siê tak¿e osoba w wieku podesz³ym: a¿ 20% opiekunów ma ponad 70 lat – mówi prof. dr hab. n. med. Andrzej Potemkowski, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.
Niestety, mniej ni¿ po³owa polskich opiekunów korzysta z jakichkolwiek form pomocy. Istotnym problemem jest brak wsparcia udzielanego opiekunom rodzinnym przez pañstwo. Wzorem innych krajów, rodziny chorych mog³yby byæ wspomagane np. przez opiekunów socjalnych czy pielêgniarki ¶rodowiskowe.
Trudn± sytuacjê chorych i ich opiekunów dodatkowo skomplikowa³a pandemia COVID-19. – Pandemia koronawirusa zmieni³a istotnie sposób realizacji opieki medycznej nad wieloma grupami pacjentów a w szczególno¶ci osobami w wielu podesz³ym.
Wczesne obserwacje kliniczne od rozpoczêcia pandemii wykaza³y, ze wirus jest szczególnie gro¼ny u pacjentów w wieku podesz³ym z ro¿nymi chorobami wspó³istniej±cymi: cukrzyca, niewydolno¶æ kr±¿enia, oty³o¶æ, i inne.
Odnotowano wysok± ¶miertelno¶æ w¶ród pensjonariuszy domów opieki. Pocz±tkowo pomijano watek wspó³istnienia przewlek³ych chorób neurologicznych w tym kontek¶cie. Jednak¿e kolejne badania potwierdzi³y, ¿e w³a¶nie osoby z tych grup podwy¿szonego ryzyka bardzo czêsto cierpia³y na otêpienie i inne schorzenia neurologiczne – podkre¶la prof. dr hab. n. med. Konrad Rejdak.
Teleporady i e-wizyty, które podczas pandemii COVID-19 zast±pi³y bezpo¶redni kontakt miêdzy pacjentem a lekarzem, nie s± formami, które w pe³ni zdaj± egzamin w przypadku chorych na chorobê Alzheimera. Mamy obawy, ¿e wielu pacjentów przerwa³o leczenie lub stosowa³o leki niew³a¶ciwie. Wstrzymanie wizyt w poradniach specjalistycznych i szpitalach uniemo¿liwi³o te¿ prowadzenie diagnostyki, a zatem dosz³o do opó¼nieñ w rozpoznawaniu choroby u nowych chorych – dodaje prof. K. Rejdak.
Jak apeluje Polskie Towarzystwo Neurologiczne – w dobie pandemii g³ównym zaleceniem jest utrzymanie bezpieczeñstwa osób starszych poprzez stosowanie ¶rodków ochrony osobistej oraz dystansowania siê od osób z grup ryzyka infekcj±.
Konieczne jest zapewnienie dostêpu do podstawowej opieki zdrowotnej i utrzymanie wsparcia psychologicznego.
Wa¿ne jest te¿ w³±czenie siê w proces terapeutyczny pracowników pomocy spo³ecznej i utrzymanie dostêpno¶ci opieki w ramach zak³adów opieki dziennej, warsztatów terapeutycznych i innych form pomocy.
¦wiatowy Dzieñ Choroby Alzheimera obchodzony jest corocznie 21 wrze¶nia.
Materia³ zosta³ przygotowany przez Polskie Towarzystwo Neurologiczne w ramach kampanii Neurologia bli¿ej ni¿ my¶lisz.
https://zdrowie.wprost.pl/medycyna/choroby/10365461/w-leczeniu-choroby-alzheimera-wazna-jest-podejscie-multidyscyplinarne.html?utm_source=msn.com&utm_medium=related&utm_campaign=2020-12-12.
