.
Opublikowane przez: W³adys³aw Andrzej Pitak
Zamek w Tustaniu – ¶redniowieczna skalna twierdza-gród i urz±d celny ІХ– ХVІ wieku, staroruski skalny zespó³ obronny, resztki którego s± rozmieszczone w Ukraiñskich Karpatach (Wschodnich Beskidach) w rejonie skolskim obwodu lwowskiego, w pobli¿u wsi Urycz, po³o¿onej na po³udnie od miasta Borys³awa i na po³udniowy wschód od osiedla typu miejskiego – Schodnicy.
W ІХ w. terytorium wspó³czesnej Tustani zasiedla³y plemiona Chorwatów.
W koñcu Х w. wielki ksi±¿ê kijowski W³odzimierz I Wielki zdoby³ chorwackie ksiêstwa, utworzone w Posaniu i w basenie Górnego i ¦redniego Dniestru i Górnego Pruta i do³±czy³ je do Rusi Kijowskiej.
.
W ¶rodku XII w. Tustañ - obok takich miast jak Przemy¶l, D¼winogród, Sanok, Udecz, Gródek, Jaros³aw, Wi¶nia, Go³ogóry, Synowódzko, Spas, Sól, Lwów, Drohowy¿, Sambor, Tuchla - wchodzi³a do Ksiêstwa Przemyskiego .
.
Pó¼niej twierdza by³a g³ównym (w tym regionie Karpat) przygranicznym centrum miêdzy Ksiêstwem Halicko-Wo³yñskim a Wêgrami, a po wchodzeniu ksiêstwa w sk³ad Królestwa Polskiego – miêdzy Polskim Królestwem a Wêgrami.
.
Wspomnienia dwóch kronikarzy (Janko z Czarnkowa, Jan D³ugosz) wskazuj± na to, ¿e Tustañ , jako twierdza obronna, ju¿ istnia³a do jej zdobycia w XIV w.
.
Tustañ oprócz obronnej funkcji pe³ni³a te¿ administracyjn± i by³a centrum gminy. O tym ¶wiadczy królewski list darowizny na wie¶ Kruszelnicê od 4 listopada 1395 r. W nim wskazuje siê, ¿e wie¶ Kruszelnica gminy tustañskiej, nadaje siê do daru wiernym s³u¿±cym Iwanowi i Damianowi i ich synom z ca³ym dobrem... z lasami, ³±kami, ³anami, sianokosami.
.
Z czasem twierdza przechodzi pod w³adzê polskiej magnaterii i szlachty. Dowodem tego jest królewski list darowizny od 1539 r. Król na pro¶bê Jana z Tarnowa daruje Miko³ajowi Bliziñskiemu i jego dziedzicom „twierdzê Tustañ, a w³a¶ciwie tylko ska³ê w górach Stryjskich w pobli¿u granicy z Wêgrami”.
.
Oni zobowi±zywali siê „w³asnym kosztem i ¶rodkami ten zamek na wspomnianej skale broniæ, odnowiæ, umocniæ i podtrzymywaæ w nale¿nym stanie”. Nie wiadomo, czy by³a twierdza Tustañ odremontowana i umocniona, jednak w 1541 r. Bliziñski podarowa³ wie¶ „Podhorodce i twierdzê Tustañ” Janowi z Tarnowa.
To, ¿e twierdza Tustañ istnia³a w³±cznie do XVI w., potwierdzaj± materia³y archeologicznych badañ i dokumenty: ostatnia znana wzmianka pisemna o twierdzy jest datowana 1565 r.
.
Skalne miasto-twierdza Tustañ zajmuje szczególne miejsce w drewnianym budownictwie ¶redniowiecza.
Skalne formacje jako potê¿ne obronne ¶ciany by³y bardzo umiejêtnie wykorzystane przez budowniczych. Odstêpy miêdzy ska³ami zosta³y przegrodzone drewnianymi ¶cianami, zamkn±wszy mo¿liwe dostêpy do zamku.
.
Tam, gdzie drewniane konstrukcje przylega³y do ska³, w kamieniu dr±¿y³y specjalne pog³êbiania – wpusty i wrêby, ¿eby zamocowaæ belki w skale. Te ¶lady pozwalaj± odtworzyæ wygl±d zewnêtrzny twierdzy IX – XVI w., mimo to, ¿e samych drewnianych konstrukcji ju¿ dawno nie istnieje. Tylko na zespole Kamieñ skalnego miasta-twierdzy Tustañ zbadano ponad 4000 takich ¶ladów skalnej zabudowy. Przy grupie ska³ Ma³a Ska³a i Ostry Kamieñ widoczne s± ¶lady po belkowaniach, a tak¿e cysterna na wodê.
.
Przeanalizowawszy wszystkie ¶lady, g³ówny badacz Tustani – Mychaj³o Ro¿ko, przyszed³ do wniosku, ¿e twierdza budowa³a siê w kilku etapów, stale rozbudowywa³a siê, zwiêksza³a siê w wysoko¶ci i opanowywa³a wy¿sze placyki skalnego zespo³u.
.
W ХІІІ w., w okresie jej najwiêkszego rozwoju, twierdza ogarnia³a wszystkie mo¿liwe galerie i tarasy od podnó¿a do szczytu. Wysoko¶æ nieprzerwanej zabudowy w wewnêtrznym podwórku siêga³a piêciu piêtrz, ka¿de wysoko¶ci± 3,5-4 m, co jest cech± bardzo wysokiego poziomu budowlanej kultury.
Dla zabezpieczenia wod± podczas oblê¿enia twierdza mia³a studniê w podnó¿u ska³y i dwie cysterny. Do dzi¶ zachowa³y siê resztki kamiennej ¶ciany.
Opr. W³adys³aw Andrzej Pitak
Wg
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Tustaniufoto:Tatiana Arcimowicz-Pitak i W³adys³aw Andrzej Pitak
.
.
http://www.sokal.fora.pl/historia-i-dzien-dzisiejszy,8/zamek-w-tustaniu-k-urycza-sredniowieczna-skalna-twierdza,819.html.
